वास्तवमै दृष्टिको महत्व कति धेरै छ भनेर हामीले बुझेकै छौ । यसै अनुसार आफ्नो स्वास्थ्य अनि जीवनशैली पनि दीर्घ दृष्टिका हेतुले अगाडि बढाउनु पर्ने छ । दृष्टि अनि त्यसको उपचार आजको बिश्वकको लागि ठुलै चुनौती भएको छ । यस्तै मुद्दाहरुको बारे जनजागरण फैलाउने, पैरवी गर्ने, नेत्रदान जस्ता महान अनि पुन्यदानका बारेमा अभिप्रेरित गर्ने अभिप्रायले बिश्वदृष्टि दिवश मनाइन्छ ।
बिश्व दृष्टि दिवस अंग्रेजी अक्टोबर महिनाको दोस्रो बिहिबार मनाउने गरिन्छ । यस दिवसको इतिहासलाई हेर्दा यो दिवसलाई शुरुमा लायन्स क्लब इन्टरनेसनल साईट फस्ट (LCIFS) ले आँखा स्वास्थ्यलाई बिशेष महत्वदिने उदेश्यले सन २००० मा मनाउन शुरु गरेको हो । पछि यसको दायित्व इन्टरनेशनल एजेन्सी फर प्रिभेन्सन अफ ब्याइ्डनेस (IAPB) ले वल्र्ड हेल्थ ओरगानाईजेसन (WHO) संग समन्वय गरी नियमित रुपमा बिशेष महत्वका साथ मनाउँदै आईरहेको छ । यसरी यसको करिव दुई दशक लामो इतिहास रहेको छ ।
बिश्व दृष्टि दिवसलाई बिभिन्न बर्षमा बिभिन्न नारा दिंदै मनाउँदै आईरहेको र सन २०३० सम्म सबैको पहुँचमा आँखा उपचार सेवा पुर्याउने मुल उदेश्यका साथ यो दिवसले प्राथामिकता पाएको छ । यसै सन्दर्भमा १७ वटा दिगो बिकासको लक्ष्य (Sustainable Development Goal) मध्ये ८ वटा मा आँखा स्वास्थ्य सम्बन्धमा महत्व राखेको छ । जसलाई सरकारले महत्व दिनुपर्ने बाध्यता रहन्छ । जुन एउटा महत्वपूर्ण उपलब्धी हो ।
१. गरीबीको अन्त्य
समुदायमा दृष्टि विहिनताले गर्दागरीबी बढाउँछ । ९०% आँखा नदेख्नेहरू निम्न र मध्यम आय भएका देशहरूमा बसोबास गर्छन् । त्यस मध्ये पनि गरीब र अति गरीबहरूअझै पछि परेका छन् ।
२. सुुन्य भोकमरी
आँखा स्वास्थ्य राम्रो भएमा पारिवारिकआम्दानी वृद्धिमा मद्दत गर्दछ जसबाटभोकमरी घटदछ ।
निःशुल्क उच्च गुणस्तरीय मोतिबिन्दुको अपरेशनलेपरिवारको आम्दानी बढाउन सक्छ ।
३. आरोग्यता तथा सम्पूर्ण स्वस्थता
आँखा स्वास्थ्यले मानसिक स्वास्थ्यतथा सम्पूर्ण स्वस्थता एवं आरोग्यताको सुनिश्चितता गर्दछ आँखा स्वास्थ्य राम्रो नहुनाले २.६ गुणा सम्ममृत्यू दर बढ्न सक्छ ।
४. गुणस्तरीय शिक्षा
आँखा स्वास्थ्यले विद्यालय भर्ना,शिक्षा प्राप्ती र सिकाइमा सकारात्मक असर पार्दछ । निम्न र मध्यम आय भएका देशहरुमा दृष्टि कम भएका बालबालिकाहरूऔपचारिक शिक्षामा पुग्ने सम्भावना २ देखि ५ गुणा कम रहन्छ ।चश्माले कक्षामा अनुतीर्ण हुने संख्यामा ४४% कमी ल्याउँदछ ।
५. लैङ्गिक समानता
महिला तथा केटीहरूमा दृष्टिको समस्या ज्यादा भएको र आँखा स्वास्थ्य सेवाको पहुँचबाट बञ्चित भएको देखिएको छ ।समग्रमा हेर्दा पुरुषको दाँजोमा महिलाहरूमा १२% ले न्युन दृष्टि हुने सम्भावना बढी देखिन्छ ।
६. नवदित काम तथाआर्थिक वृद्धि
राम्रो आँखा स्वास्थ्य र दृष्टिले समावेशी आर्थिक वृद्धि, रोजगारी र जीवन स्तरलाई प्रवर्धन गर्दछ । चश्माको प्रयोगले उत्पादकत्वमा २२% ले बढोत्तरी गराउछ। मोतिबिन्दुको शल्यकृयाले घरपरिवारको खर्चमा ८८% ले बढोत्तरी गर्न सक्छ ।
७. न्यून असमानता
आँखा स्वास्थ्य राम्रो नहुँदा असमानता बढछ ।महिला,बृद्धबृद्धा फरक क्षमता भएका, जनजाती, आप्रवाशी र बसाइ सराई भई आउनेहरू ज्यादा प्रभावित भएका हुन्छन ।दृष्टि कम भएका व्यक्तिहरू मध्ये ७३५ ब्यक्तीहरु ५० वर्ष भन्दा माथी उमेरका हुन्छन् ।
८.सडक दुर्घटना
सडक दुर्घटनामा हुने मृत्यू र चोटपटकहरू कम गर्नमा आँखा स्वास्थ्यले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ । उपचार नगरिएको मोतिबिन्दुका कारण सवारी दुर्घटना निम्त्याउने सम्भावना २५ गुणा वृद्धि गराउंदछ ।
बिश्व दृष्टि दिवस २०२३ को नारा "कार्यस्थलमा आफ्नो आँखालाई माया गर्नु " (love your eyes at work) रहेको छ । बिशेष गरेर कार्यस्थलमा आफ्नो आँखालाई माया गर्नु भनि कामको शिलसिलामा कामदार, कर्मचारी लगायत मालिक बर्गसम्म यो सन्देश पुर्याई काम गर्दा हुने शारीरिक र आँखा सम्बन्धी जोखिम न्यूनिकरण गरी शारीरिक सुरक्षासंगै आँखा सुरक्षालाई समेत महत्व दिन सबैसंग समन्वय गर्ने यसको उदेश्य रहेको छ ।
बिश्वदृष्टि दिवस २०२३ ले निम्न उदेश्यलाई कार्यान्वयन गर्न बिश्वब्यापी रुपमा अनुरोध गरेको छ ।
- आँखा उपचार सेवा सबैको पहँचमा हुनुपर्ने ।
- आँखा उपचार सेवा सबैले उपभोग गर्न पाउन पर्ने ।
- आँखा उपचार सेवा सबैलाई सुलभ र सस्तो हुनुपर्ने ।
- आँखा उपचार सेवा सबै ब्यक्तीको लागी सबै ठाँउमा हुनुपर्ने ।
बिश्वमा अहिले १ करोड ३० लाख मानिसहरु आँखाको उपचारको पर्खाईमा रहेको अनुमान छ । जुन आँकडा आफैमा भयानक छ । नेपालमा रहेका आँखा सेवा प्रदायक संस्थाहरु र नेपाल नेत्रज्योति संघले यस दिवसलाई बिशेष रुपमा लिई दिवसका उदेश्य प्रति बिशेष रुपमा सक्रिय रहँदै आएको छ । नेपालमा पनि हाल करिव १ लाख जना उपचारको पर्खाईमा रहेको अनुमान छ ।
नेपाल नेत्रज्योति संघले आफ्ना ४४ जिल्ला शाखा, २७ वटा आँखा अस्पताल र १५२ वटा आँखा उपचार केन्द्र मार्फत यस दिवसलाई भब्य रुपमा मनाउँदै छ । नेपाल नेत्र उपचारको हिसाबले दक्षिण एसियाली क्षेत्रमा एउटा उदाहरणीय देश हो । जसले आँखाको क्षेत्रमा ठुलै उपलब्धी हासिल गरेको छ । यसले सन १९८१ को दृष्टिबिहिनताको आंकडामा २०२० सम्म आईपुग्दा ठुलै दरमा दृष्टि बिहिनता घटाउन सफल भएको छ । साथै नेपालले खस्रे रोग (Trachoma) निर्मुल पार्ने काम गरेको र अन्तर्राष्ट्रिय थुर्पै पुरस्कारहरु प्राप्त गर्न सफल भएको छ ।
आफ्नो आँखाको ख्याल गर्नुहोस अनि आँखा नहुनेलाई माया गर्नुहोस र सदासयता देखाउनुहोस । सबैको जय होस । जय नेत्रज्योति ।
लेखकः नेपाल नेत्र ज्योति संघ, डा. विनोदनिता कण्डेल आँखा अस्पताल, परासीका व्यवस्थापक हुनुहुन्छ ।
